Grammatica Latina/Consecutio temporum
Consecutio temporum regit tempora in sententiis lateralibus respectu temporis quod est in sententia capitali. Nonnumquam autem tempora etiam in sententiis lateralibus absoluta sunt.
Sententiae laterales cum modo indicativo[recensere]
Relationes temporales[recensere]
Tres relationes temporales distinguuntur:
Ratio contemporanea[recensere]
Sententiae capitales et laterales eundem tempus habent.
Praesens[recensere]
- Affectus, quibus conflictamur, concipiunt Philosophi veluti vitia, in quae homines sua culpa labuntur; quos propterea ridere, flere, carpere, vel (qui sanctiores videri volunt) detestari solent. w:Spinoza, s:Tractatus Politicus, liber I.
- ... tantumque in naturam habet iuris, quantum potentia valet. w:Spinoza, s:Tractatus Politicus
Perfectum[recensere]
Tempus imperfectum autem sententiae lateralis contemporaneum esse potest tempori perfecto sententiae lateralis.
Exemplum quod explicativum, quod rationem contemporaneam regit:
- ...multum ei detraxit inter eos viventi, quod alienae erat civitatis. Cornelius Nepos, XVIII, Eumenes.
| Consecutio temporum | Ratio contemporanea |
|---|---|
| Sententia | |
| Capitalis | Lateralis |
| Tempus | |
| Praesens | Praesens |
| perfectum | perfectum imperfectum |
Ratio antetemporanea[recensere]
- Praetor provinciam obtinuit Sardiniam, ex qua ... Q. Ennium poetam deduxerat;... Cornelius Nepos, Cato, liber I.
Ratio posttemporanea[recensere]
Sententiae laterales cum modo coniunctivo[recensere]
Relationes temporales[recensere]
Tres relationes temporales distinguuntur:
Ratio contemporanea[recensere]
Si tempus sententiae capitalis capitale[recensere]
Tempus in sententia laterali est praesens.
Si tempus sententiae capitalis laterale[recensere]
Tempus in sententia laterali est imperfectum.
Exempla[recensere]
- ...civitati persuasit ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent... De bello Gallico Liber I, 2
- ...constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent comparare... De bello Gallico Liber I, 3
- In eo itinere persuadet (praesens historicum) Castico ..., , ut regnum in civitate sua occuparet, quod pater ante habuerit; De bello Gallico Liber I, 3
- Eam politicam conceperunt, quae pro chimaera haberetur. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)
- Nam ... inde oriri deberet, quod homo haberet voluntatem liberam. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)
Ratio antetemporanea[recensere]
Si tempus sententiae capitalis est capitale[recensere]
Tempus in sententia laterali est perfectum.
Si tempus sententiae capitalis est laterale[recensere]
Tempus in sententia laterali est plusquamperfectum.
- Exemplum
- Eam politicam conceperunt, quae pro chimaera haberetur [contemporaneum] vel quae in Utopia institui ... potuisset [antetemporaneum]. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)
Ratio posttemporanea[recensere]
Si tempus sententiae capitalis capitale[recensere]
Tempus in sententia laterali forma exprimitur eiusmodi: -urus, a, um, sim.
Si tempus sententiae capitalis laterale[recensere]
Tempus in sententia laterali forma exprimitur eiusmodi: -urus, a, um, essem.
Tempora absoluta in sententiis modi coniunctivi lateralibus[recensere]
Nonnumquam tempora in sententiis lateralibus consecutione temporum non reguntur sed absoluta sunt:
Imperfectum post tempore capitale[recensere]
Coniunctivus imperfecti post tempus capitale potest esse coniunctivus potentialis vel dubitativus praeteriti aut coniunctivus irrealis praesentis.
- Irrealis praesentis? Dubitativus praeteriti?
- Religio minime in foro vel aula valet, ubi id maxime necesse esset. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)
Perfectum loco imperfecti[recensere]
In sententia laterali res non narratur sed constituitur.
- Unde factum est, ut .. pro ethica satyram scripserint et ut numquam politicam conceperint [constitutio, non narratio, ergo non "scriberent" quod secundum consecutionem temporum expectandum esset]. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)
Praesens loco imperfecti[recensere]
Res in sententia laterali non solum temporibus praeteritis sed etiam nunc vera est.
- Numquam politicam conceperunt quae possit ad usum revocari. [iam verum est, ergo non "posset" quod secundum consecutionem temporum expectandum esset]. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)